Thematisch verzamelen

Plezier in thematisch verzamelen
Postzegels verzamelen kan op grofweg twee manieren: de traditionele waarbij je alle zegels van een land bij elkaar probeert te krijgen, of het verzamelen op onderwerp of thema. Bij de klassieke verzamelwijze is het de bedoeling de verzameling 'compleet' te krijgen, maar zoals je best zult weten zijn er altijd hele dure zegels en series die wel eeuwig op het wensenlijstje zullen blijven staan, tenzij je bereid bent om veel geld in de verzameling te investeren. Bij het verzamelen op thema speelt dit probleem niet, je kunt zelfs een heel leuke verzameling

Postzegels verzamelen: ieder doet het op z'n eigen manier

opbouwen zonder dat dit veel geld hoeft te kosten. Maar een dergelijke collectie zal nooit 'compleet' zijn. Voor beide manieren van verzamelen is wat te zeggen, en aan beide kleven nadelen. Een land of verzamelgebied compleet proberen te krijgen zal meestal niet lukken, maar het zoeken en vinden van nog ontbrekende zegels geeft wel veel voldoening. Als de verzameling echter helemaal compleet is, dan wordt er vrijwel niet meer naar omgekeken. Van een bekende verzamelaar hoorde ik dan ook eens de opmerking: 'Het verkrijgen van de zaak is het einde van het vermaak'.
Dan ligt dat bij thematisch verzamelen toch anders. Zit je bij een klassieke landenverzameling vrijwel altijd onvermijdelijk met gaten, een themaverzameling is altijd min of meer compleet. Het is maar net wat je wilt verzamelen en hoever je daarin wilt gaan. Uitgangspunt bij een

De eerste schaak-postzegel uit 1947

thematische verzameling is natuurlijk altijd je eigen interesse. Ben je een vogelliefhebber, houd je van geschiedenis of ben je een verwoed schaker? Lees je strips of kijk je graag naar kunst? Dan kan zoiets al een uitgangspunt zijn voor een thematische collectie. Maar pas op, een thema als 'geschiedenis' is heel breed, dus kies een onderwerp dat je echt interesseert, bijvoorbeeld de Franse Revolutie of de Tweede Wereldoorlog. Bij 'vogels' kun je denken aan vogels die in Nederland voorkomen, of broedvogels in Europa. Mijn themaverzameling behelst het edele schaakspel, vandaar dat de illustraties bij dit artikel vooral daarop betrekking hebben. Maar ook een onderwerp als 'schaken' kan heel uitgebreid zijn.
Is de keuze voor een bepaald thema al een heel persoonlijke, de invulling is dat natuurlijk óók. In het begin zul je alles verzamelen op postzegelgebied wat met het onderwerp te maken heeft, maar

Treinen, een geliefd onderwerp

gaandeweg zal er in het materiaal structuur aangebracht moeten worden. Als je in treinen geïnteresseerd bent en simpelweg alle postzegels met een trein erop in een album stopt dan ontstaat er een onderwerp- of beeldverzameling, maar nog geen thematische collectie. Die ontstaat als de zegels in een bepaalde samenhang worden verzameld, er een 'plan' aanwezig is en de collectie een bepaald verhaal wil vertellen, waarin de interesse en kennis van de verzamelaar tot uiting wordt gebracht. Door deze persoonlijke opzet kunnen ook geen twee thematische verzamelingen hetzelfde zijn.
Een thematische verzameling moet een verhaal vertellen, iets uitleggen of bewijzen, en eigenlijk lezen als een boek. Het is daarom bij het opzetten van een thematische verzameling van het grootste belang om hiervoor een plan te maken, een structuur waarbinnen de verzameling

Medische vooruitgang

zich ontwikkelt. Deze structuur dient als 'rode draad' door de verzameling te lopen, waardoor er een logisch, correct en evenwichtig verhaal ontstaat. Het leuke bij thematisch verzamelen is daarbij dat je je niet hoeft te beperken tot postzegels alléén, het wordt pas leuk als er allerlei filatelistische zaken bij gehaald worden die het verhaal illustreren en ondersteunen. Deze diversiteit is niet alleen wenselijk maar voor een goede thematische collectie vrijwel onontbeerlijk. Zo’n thematische verzameling wordt dan een mengsel van de meest uiteenlopende soorten postzegels en filatelistische documenten die er bestaan. Dit materiaal kan wereldwijd gevonden worden.

Oud schaakstuk van porselein

Iedereen verzamelt postzegels voor zijn (of haar) eigen plezier en lang niet iedereen zal de collectie tentoon willen stellen. Maar een thematische verzameling leent zich hiervoor wel uitstekend, het is ook leuk om aan anderen te laten zien wat je interesseert en hoe je een eigen, persoonlijke verzameling hebt opgezet. De richtlijnen voor tentoonstellingen van de Internationale Federatie voor Filatelie (F.I.P.) kunnen een handige leidraad zijn, ook als je niet aan exposities gaat deelnemen. Deze richtlijnen geven een goed overzicht van alles wat er in een verzameling past, en wat je juist niét zou moeten opnemen. Dat kan meehelpen om gerichter te gaan zoeken naar nieuw materiaal om je collectie interessanter te maken.
Geschikt filatelistisch materiaal is uitgegeven door staatsbedrijven, lokale of particuliere postinstellingen met de bedoeling om post mee te vervoeren of voor andere postale communicatiedoeleinden, en kan het volgende omvatten:

Souvenirenveloppe 'IX Schaakolympiande 1950', Dubrovnik

- postale frankeerwaarden (postzegels, postzegelboekjes, postwaardestukken, frankeermachine-stempels, port verkocht d.m.v. computers, zoals automaatzegels, enz.) en hun wijzigingen (opdrukken, overdrukken, perfins). Postale waarden die gewijzigd zijn, mogen echter niet worden opgenomen als de wijziging afleidt van het oorspronkelijke thema (b.v. door het niet meer zichtbaar te maken); ze kunnen echter wel gebruikt worden voor thema's die verband houden met de wijziging
- afstempelingen (gewone stempels, vlagstempels, gelegenheidsstempels en andere bijzondere poststempels)

Dr. Max Euwe, wereld-kampioen schaken

- postzegels, stempels, aanduidingen en/of kaarten die wijzen op een postaal privilege (zoals autoriteiten, militair)
- andere elementen die bij de postverwerking worden gebruikt, zoals aantekenstrookjes, etiketten en aanduidingen die betrekking hebben op de postale route, andere etiketten of aanduidingen (zoals censuur, desinfectie, rampenpost), voermansbrieven, antwoordcoupons, aanduidingen van expeditiekantoren, aanduidingen en etiketten van postautomatisering, enz.; indien van toepassing dienen dergelijke elementen op het betreffende poststuk aanwezig te zijn

Frankeermachinestempels Hoogovens (Corus) Schaaktoernooi in Wijk aan Zee

- materiaal "bestemd voor uitgifte of bij de voorbereiding van een uitgifte aangemaakt", zoals schetsen en proeven
- variëteiten en fouten
- fiscale zegels. Zij worden toegelaten, zolang ze postaal gebruikt worden of een postale geldigheid hebben. Fiscale zegels voor fiscale doeleinden worden in uitzonderlijke gevallen toegestaan, als ze het enige middel vormen om een belangrijk thematisch onderdeel te beschrijven.

Postzegelboekje Føroyar 1983

Je ziet, je kunt nogal wat kanten op. Hoe gevarieerder het materiaal en hoe beter de spreiding is in bijvoorbeeld tijd en geografie, des te mooier wordt de collectie. Maar in deze veelheid van mogelijkheden schuilt ook weer gevaar. Zo zijn er tal van landen die de verzamelaar maar al te graag voorzien van mooie uitgiften van elk denkbaar thema. Een aanleiding hoeft er helemaal niet te zijn, enige relatie van het land van uitgifte tot het

Ruimtevaart

onderwerp van de serie ook al niet. Vaak gaat het hier om kleine landen, bijvoorbeeld eilandjes in het Caribisch gebied zoals St. Vincent en Granada, maar ook om landen in Afrika zoals Ghana, Rwanda en Gabon. Berucht zijn ook de uitgiften van Zuid-Arabische staten zoals Yemen, Sharjah, Ras-al-Khaima enzovoort uit de jaren '60 en '70. Maar de filatelist wordt ronduit geld uit de zak geklopt als de verzonnen 'landen' helemaal niet bestaan, zoals Staffa, Lundy of Herm. Dit zijn lokale uitgiften die

ten hoogste onder de "cinderella’s" gerangschikt kunnen worden, maar voor de serieuze thematische verzamelaar hebben ze geen waarde. Hoe mooi de zegels vaak ook zijn, het is beter hieraan geen geld uit te geven.
In principe moeten ook alle uitgiften vermeden worden die niet in eerste instantie een postaal doel hebben of hadden, zoals particulier vervaardigde afstempelingen, prentbriefkaarten (behalve als het om postwaardestukken gaat die aangemaakt zijn door de Postdienst) en versieringen van particuliere aard op enveloppen en kaarten. Onder deze laatste categorie vallen ook de ons zo bekende FDC’s (Eerste-Dag

Schaken is allang niet meer alleen een mannensport

enveloppen), deze hebben nooit een postaal doel gediend en horen daarom in een thematische verzameling niet thuis.
Met dit in het achterhoofd kun je, uitgaande van het 'plan', het verhaal dat je met de verzameling wilt vertellen, gericht op zoek gaan naar postzegels, stempels en poststukken die het verhaal ondersteunen en illustreren. Vooral dat plan is en blijft een belangrijke leidraad, het voorkomt dat je (dure) aankopen doet die je uiteindelijk toch niet in de verzameling kunt gebruiken.
Het plan geeft een overzicht van de collectie, een soort gedetailleerde

Cuba's trots: schaakgrootmeester Jose Raul Capablanca

inhoudsopgave hoe het onderwerp aangepakt en uitgewerkt is. De omschrijvingen bij de zegels, poststukken, stempels en dergelijke moeten heel summier zijn en alleen een verduidelijking geven van wat er getoond wordt. De verzameling moet het verhaal vertellen, niet de bijschriften. Lange verhandelingen zijn hier niet op z’n plaats.

25-jarig regeringsjubileum van Koning George V van Groot-Brittannië

Naast de onderwerpverzameling en de thematische verzameling zoals hierboven omschreven, is er nog een derde categorie: de verzameling naar het doel van de uitgifte. Hierbij wordt alles verzameld wat betrekking heeft op een bepaalde gebeurtenis of evenement, bijvoorbeeld het Zilveren kroningsjubileum van Koning George V (1935), het 75-jarig bestaan van de U.P.U. (Union Postale Universelle) in 1949 of de Wereldtentoonstelling in Brussel (1958). Zo heeft de Verenigde Naties zogenaamde herdenkingsjaren, waaraan ook tal van landen filatelistische uitgaven wijden (internationaal jaar van de

Scouting

bossen, van de vluchtelingen, van de biodiversiteit enzovoort. Dit jaar is uitgeroepen tot Internationaal jaar van de coöperaties). Zo’n verzameling kan naast postzegels uit vele landen ook geïllustreerd worden met allerlei brieven, postwaardestukken en stempels.
Het is belangrijk om te weten dat niet alles wat je tegenkomt, geschikt is voor opname in je verzameling. Het is wellicht goed om hier nog even bij stil te staan. Hier enkele raadgevingen:
- Neem geen niet-filatelistische zaken op, zoals plaatjes uit boeken of catalogi, suikerzakjes, uitgeknipte zegels uit poststukken enzovoort.

Euwe-blok, met op de linker zegel een stelling in een partij om de wereldtitel in 1935 tegen Aljechin

- De voorkeur verdient postfris materiaal zodat de afbeelding van de zegel niet door een stempel ontsierd of bedekt wordt. Als er dan toch gestempelde exemplaren gebruikt worden, neem dan licht gestempelde zegels, het liefst met een hoekstempel.
- Neem geen zegels op met afwijkingen in tanding, watermerk of papiersoorten, of besteed daar geen aandacht aan. Zulke zegels horen in een landenverzameling thuis.
- Wees kieskeurig wat de kwaliteit van de zegels betreft. Beschadigde zegels horen in geen enkele verzameling thuis. Zorg ook voor goed

Jubileum U.P.U.

gecentreerde zegels, met name bij uitgaven van de Verenigde Staten is dit belangrijk. Neem ook geen gerepareerde zegels op, tenzij het misschien om een heel zeldzaam stuk gaat.
- Neem geen zegels op die door de F.I.P. verboden zijn of als schadelijke uitgiften worden beschouwd. Dit is hierboven al aangehaald.
- Zegels die met het onderwerp nauwelijks iets uit te staan hebben, horen niet in de thematische collectie thuis. Dat geldt ook voor zegels met afbeeldingen die alleen met een sterke loep herkend kunnen worden.
- Neem nooit meer dan twee zegels uit een serie op, waarvan alle waarden dezelfde afbeelding vertonen. Neem dan de zegel(s) die qua kleur het beste uitkomen. Voor een onderwerpverzameling en een verzameling naar doel van uitgifte geldt deze regel uiteraard niet.

Motorsport

- Verzamel geen zegels met opdrukken of overdrukken, als deze geen verband houden met het thema.
- Verzamel alleen blokken als álle zegels in het blok betrekking hebben op het thema. Als er in een blok maar een of enkele voor jouw collectie belangrijke zegels zitten, probeer deze dan los te verkrijgen.
- Postwaardestukken kunnen zowel gebruikt als ongebruikt worden opgenomen, ze mogen echter niet worden verknipt. Dit geldt speciaal voor de landen in Europa. In de Verenigde Staten verzamelt men wel uitgeknipte postwaardestukken, de Amerikaanse 'Scott' catalogus

Enveloppe van de Koninklijke Nederlandse Schaakbond (KNSB) uit 1946

heeft hieraan een speciale rubriek gewijd.
- Postale strookjes, zoals aanteken-, expresse- of luchtpoststrookjes, dienen allen opgenomen te worden als ze rechtstreeks verband houden met het onderwerp, en dan nog liefst op gehele stukken.
- Als er in een serie voor jouw verzameling belangrijke thematische zegels voorkomen, schaf dan bij voorkeur de gehele serie aan, en bewaar de zegels die niet van belang zijn in een apart stockboekje. Als je de serie weer wilt verkopen dan gaat een complete serie makkelijker van de hand dan enkele losse zegels.

Vogel of heraldiek?

Vaak is men van mening dat thematische filatelie pas na de Tweede Wereldoorlog is ontstaan, maar niets is minder waar. Natuurlijk vertoonden de postzegels in de 19e eeuw voornamelijk de beeltenis van vorsten, wapens of cijfers, maar al in 1901 verscheen in 'Het Postzegelblad' een artikel van een zekere Gamoë, met als titel "Zoölogie en philatelie". De schrijver stelde vast dat er toen al 25 landen zegels hadden uitgegeven waarop een dier was afgebeeld, in totaal

Thema muziek

ging het om 40 diersoorten. In de jaren '20 van de vorige eeuw bracht de vermaarde filatelist Theodore Ernst Steinway (bekend van de concertvleugels) een grootse thematische verzameling bijeen rond componisten, muziek en muziekinstrumenten. In 1924 verscheen van de hand van de bekende filatelist Dr. Borel ter gelegenheid van de Internationale Postzegeltentoonstelling in Den Haag een brochure getiteld "Postzegelverzamelen op artistieken en opvoedkundigen grondslag". Ook schreef hij talrijke artikelen over gelegenheidszegels.

Rode Kruis

Op 27 augustus 1927 hield de alom bekende filatelist L. de Raay op het Nederlandsch Philatelisten Congres een lezing over 'speciaal verzamelen'. Hij spoorde aan tot het verzamelen van zegels waarop de beeltenis van personen die in de geschiedenis een belangrijke rol hebben gespeeld. Hij deed daarbij de aanbeveling

hun achtergronden te onderzoeken en de bevindingen bij de zegels op de albumbladen te vermelden. Een zeer bekende propagandiste van het thematisch verzamelen was M.J. Baronesse van Heerdt-Kolff, die voor de Tweede Wereldoorlog verschillende artikelen publiceerde in het Nederlandsch Maandblad voor Philatelie.
De hoofdredacteur van het destijds bekende blad 'Mijn Stokpaardje', G.J. Peelen, schreef in zijn blad een boeiende artikelenerie over 'De Tweede Wereldoorlog in de philatelie', dat in 1948 werd gebundeld en uitgebreid tot een boekwerk 'Postzegels schrijven de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog'.

Religie op postzegels

De eerste vereniging op thematisch gebied in Nederland werd opgericht in 1948. Dit was de vereniging St. Gabriël, de Nederlandse Vereniging van verzamelaars van postzegels met Christelijke motieven. Verdere in initiatieven tot het bijeenbrengen van thematische verzamelaars leidde in maart 1952 tot oprichting van de "Stichting de Beeldphilatelist", in Hotel Terminus in Utrecht. Later werd de Stichting een Vereniging en sinds 1988 heeft het de thans bekende naam 'Nederlandse Vereniging voor Thematische Filatelie'.
Op het gebied van de thematische filatelie zijn er tegenwoordig tal van verenigingen en studiegroepen actief. We noemden al de Vereniging Gabriël (Christelijke religie en de Bijbel), maar ook valt te denken aan Papier en Druk (geschiedenis van het schrift en drukkunst), de

Postzegel voor "Themabelga"(1975)

Ruimtevaart Filatelie Groep Nederland, VN-VE Filatelie (Verenigde Naties en Verenigd Europa), Kinderpostzegels en Maximafilie, of de Motiefgroep Schaken. Vrij nieuw is de vereniging VPPV, de Vereniging voor verzamelaars van persoonlijke postzegels wereldwijd.
Maar het belangrijkste van onze geliefde hobby is: het maakt niet uit wat je verzamelt en hoe je dat doet, als je er maar plezier aan beleeft. Het opzetten van een thematische verzameling kan echter veel bevredigender zijn dan 'zomaar' landen verzamelen, omdat je hierin je ziel en zaligheid kunt leggen. Je kunt je helemaal uitleven in een thema dat je interesseert,

Vlinders

of dit nu treinen, katten, voetbal, zeilen, ornithologie, tuinbouw, vissen, handwerken of wat dan ook is. De mogelijkheden zijn vrijwel onuitputtelijk.
Heb je nog vragen naar aanleiding van dit artikel, dan kun je altijd voor advies aankloppen bij je secretaris of een van de andere bestuursleden van de club. Wij wensen je in ieder geval veel verzamelplezier!

Ton Vis