Omslag Facture met Flier afstempeling

Friedensreich Hundertwasser
Het is zeker geen schande als u nog nooit van deze Oostenrijkse kunstenaar gehoord heeft, hoewel hij bij kenners van moderne kunst toch een zekere faam geniet. Maar een of meerdere van de door hem ontworpen postzegels heeft u vast wel eens gezien. De zegels die hij vervaardigd heeft zijn namelijk zeer herkenbaar en hebben een unieke, eigen stijl. In dit artikel schets ik u een beeld van zijn leven, zijn levensfilosofie en zijn bijdrage aan het filatelistisch palet in uw collectie.
Friedensreich Hundertwasser wordt op 15 december 1928 als Friedrich Stowasser geboren in Wenen, als zoon van een technische beambte en Joodse moeder. Al kort na zijn geboorte sterft zijn vader, waarna hij enkel door zijn moeder wordt opgevoed. Hij volgt onderwijs aan een Montessorischool in Wenen, wat grote invloed heeft op zijn voorkeur voor levendige kleuren en respect voor de natuur.

Zegel uit 1982 van Cabo Verde getiteld "Vapor". Deze zegel is in 1985 nogmaals als serie met nieuwe waarden en in nieuwe kleuren uitgegeven.

Als kind verzamelt hij kiezelsteentjes en gedroogde bloemen, waarmee hij al op jonge leeftijd blijk geeft voor zijn belangstelling voor het kleine, het detail en de natuur, die voor hem waardevolle zaken zijn. Op latere leeftijd uit zich dit o.a. in zijn verzamelingen Venetiaans glas en Japanse stoffen.
In 1934 maakt de jonge Friedrich zijn eerste tekeningen. Na het gymnasium meldt hij zich in 1948 aan bij de Academie voor Beeldende Kunsten in Wenen, waar hij het echter maar drie maanden uithoudt. Hij heeft een veel te onafhankelijke geest en wil niet in een bepaalde richting gedwongen worden. Hij ontwikkelt al snel een geheel eigen stijl, waarin hij sterk beïnvloed wordt door de werken van Klimt, Schiele en Klee.

Uitgiften van Luxemburg (1995) getiteld "The little path" en "Arcade House and Yellow Tower".

Na een aantal lange studiereizen door Oostenrijk, Italië en Sicilië vestigt hij zich in 1949 bij René Brô in Parijs, waar hij de naam Friedensreich Hundertwasser aanneemt. Al snel heeft hij veel succes met zijn schilderijen, waarin de mens en de natuur centraal staan. In de jaren ‘50 en ‘60 heeft hij een aantal bijzonder succesvolle tentoonstellingen, onder andere in Parijs, New York en Tokyo, en is zijn naam in de moderne kunst definitief gevestigd.

UNO-uitgifte t.g.v. de Sociale Topconferentie in 1995, bureau Genève (Here is the country) en Wenen (The Thinker).

Inmiddels grossierde Hundertwasser in tegendraadse meningen. Met zijn geboortestad Wenen heeft hij een haat/liefde verhouding, want met name hier werpt hij zich op als fervent aanklager van het moderne bouwen. Mensen moeten volgens hem een voorbeeld nemen aan de kleuren en vormen van de natuur om in harmonie met deze natuur te kunnen leven. Hij verafschuwt de rechte lijn, en dan met name de architectenliniaal, die volgens hem elke creativiteit doodt.

"Black Hat Man", zegel van Liechtenstein (1993)

Naakt bezoekt hij openbare bijeenkomsten om te bepleiten dat iedereen recht heeft op zijn eigen "derde huid", te weten een woning die bij hem past en die hij naar eigen smaak kan kleuren en vormen. Ook werpt hij zich steeds meer op als beschermer van de natuur en als tegenstander van grootschalige industrialisering en kernenergie.
Hoewel de ideeën van Hundertwasser bij veel landgenoten op weerstand stuitte waren de toenmalige bondskanselier Bruno Kreisky en de Weense burgemeester Leopold Gratz wel gecharmeerd van de actievoerende kunstenaar. Zij boden hem de mogelijkheid om in Wenen een wooncomplex te ontwerpen.

Het Hundertwasserhaus in Wenen





Zo ontstond hier het Hundertwasserhaus, een onnavolgbaar gebouw van 50 appartementen en 13 weelderig begroeide dakterrassen, dat in 1985 werd geopend. Vanaf de straat gezien is het een bont mozaïek van kleuren en vormen waarbij iedere woning zijn eigen gekleurde gevel heeft, bekroond door torentjes met gouden koepeldaken. Maar ook van binnen biedt het gebouw een duizelingwekkende indruk met muren en vloeren vol bulten en bochten, en trappenhuizen als labyrinten. We zien hierin onder andere zowel invloeden van Antoni Gaudi's architectuur in Barcelona als vormen van vroege Jugendstil. Ondanks dat het gebouw door normale gezinnen bewoond wordt trekt het Hundertwasserhaus jaarlijks meer dan 1 miljoen bezoekers.

Hundertwasser-zegels van Senegal uit 1979: "Black trees", "Head" en "Rainbow window"

Hoewel Hundertwasser op velerlei terreinen actief is, blijft het maken van schilderijen zijn voornaamste activiteit. Hij wordt beschouwd als een echte "kleur" schilder, want naast primitieve vormen is vooral het gebruik van felle kleuren het overheersende element in zijn werken.

Zegels ontworpen voor de Verenigde Naties in 1983, "Window right" en "Second skin"

Daarnaast maakt hij ook gebruik van metaalpoeder, stukjes textiel of snippers papier, aarde of gemalen glas voor extra glans, waarna het doek wordt afgewerkt met een dun laagje olie. Door de internationale belangstelling voor zijn werk raakt hij zo gefortuneerd dat hij zich huizen kan veroorloven in onder meer Normandië, Venetië en in Nieuw Zeeland.

"Spiralbaum" uit 1975

De vorm die steeds in zijn werk terugkeert is de spiraal, die niet zozeer een mathematische figuur is maar bij hem vooral onregelmatig verloopt. Bij zijn spiralen is het onduidelijk of de beweging naar binnen gericht is of juist naar buiten. Ook is er geen nadruk op of het hart of op de stralen, beiden hebben in zijn werk evenveel betekenis.
Aan het eind van de 80-er jaren worden veel bouwwerken op zijn aanwijzingen van een nieuw uiterlijk voorzien, zoals het KunstHausWien, een winkelcentrum in Wenen, een textielfabriek in Muntlix (Vorarlberg), het Martin Luther-Gymnasium in Wittenberg en een station in Ülzen (BRD).

UNO bureau Wenen (1983): "Treaty with nature" en "The right to dream"

Daarnaast ontwerpt hij een vredesvlag voor het Midden-Oosten, 4 telefoonkaarten voor de Oostenrijkse Post, de beschildering van een Boeing B-757 voor Condor Airways, en diverse posters en boekomslagen. Hundertwasser krijgt erkenning in de vorm van diverse prijzen en hoge onderscheidingen, zoals de Grote Oostenrijkse Staatsprijs in 1980, de Franse orde "Officier de l'ordre des arts et des lettres" in 1986 en het Gouden Ereteken van de stad Wenen in 1988.
Op zaterdag 19 februari 2000 overlijdt Friedensreich Hundertwasser aan een hartstilstand, aan boord van de Queen Elizabeth II midden op de Stille Oceaan, terwijl hij op weg was van zijn woning in Nieuw-Zeeland naar Wenen. Hij is op zijn eigen landgoed in Nieuw-Zeeland begraven, in de ‘Tuin der Gelukkige Doden', onder een tulpenboom in harmonie met de natuur.

Zegel van Cuba uit 1967: "The night of the woman drinker"

In filatelistische kringen is Hundertwasser bekend geworden door de 35 postzegels die met zijn werken verschenen zijn. Op twee uitgiften na zijn alle postzegels door hem specifiek als postzegel ontworpen. De uitzonderingen zijn een uitgifte in 1967 van Cuba, waarbij in een serie van 5 zegels gewijd aan moderne kunst, een afbeelding van Hundertwasser's schilderij ‘Nacht van de Dronken Vrouw' is opgenomen, en het postzegelvelletje dat te zijner nagedachtenis door de Oostenrijkse Post in 2000 is uitgegeven.

Hundertwasser (l) en Wolfgang Seidel

Bij alle andere uitgiften was Hundertwasser persoonlijk betrokken, niet alleen als ontwerper van de zegel(s) maar ook bij de productie, het graveren door zijn vriend Prof. Wolfgang Seidel, de goedkeuring van de proeven en de uiteindelijke druk bij de Oostenrijkse Staatsdrukkerij. Elke postzegel die zo tot stand kwam is in feite een co-productie van Hundertwasser en Seidel, waarbij hoge eisen gesteld werden aan de kwaliteit en afwerking. In het ene geval dat deze bemoeienis er niet was is het verschil dan ook overduidelijk te zien.

De Oostenrijkse zegel: "Coordination of 99 heads"

Op 8 oktober 1993 verscheen in Oostenrijk een postzegel ter gelegenheid van de Topconferentie van de Raad van Europa in Wenen, ontworpen door Hundertwasser en gegraveerd door Seidel. Hetzelfde ontwerp werd door Frankrijk gebruikt voor een uitgifte op 15 januari 1994, maar hierbij werden de zegels in Frankrijk gegraveerd en gedrukt. Het verschil is levensgroot: waar de Oostenrijkse zegel heldere kleuren en subtiele details laat zien, zijn de Franse zegels bleek, klein en futloos. Eens te meer een bewijs van het talent van Wolfgang Seidel als graveur.

De Franse zegels uit 1994, omgedoopt tot "36 Heads"

In 1983 ontwerp Hundertwasser een serie van zes zegels voor de Verenigde Naties, gewijd aan de Rechten van de Mens: twee voor New York, twee voor Genève en twee voor de Weense uitgifte. Het jaar daarop wordt de zegel van F.S. 1,20 van UNO Genève uitgeroepen tot mooiste postzegel van 1983 en ontvangt hij hiervoor uit handen van de Italiaanse president Pertini een gouden medaille voor zijn ontwerp.

De UNO-zegels van Genève: "Homo Humus Humanitas" en "Right to create". De rechter zegel werd uitgeroepen tot de mooiste van het jaar.

In maart 1986 verschijnt in Oostenrijk de Hundertwasser CEPT-postzegel voor Europalia 1987, waarop het Hundertwasserhaus in Wenen staat afgebeeld. In 1997 laat hij op de postzegelten-toonstelling Philatelia in Keulen een aantal van zijn postzegelontwerpen zien, waarvoor hij de Grote Prijs van de Duitse Beroepsphilatelie ontvangt.

Zijn laatste ontwerp op filatelistisch gebied betreft een serie van drie zegels voor Liechtenstein, die op 9 mei 2000 verscheen. Op de dag dat hij stierf had hij nog contact met de drukker over deze zegels, die gewijd zijn aan de Wereldtentoonstelling van 2000 in Hannover. Na dit gesprek ging hij uitrusten, waarbij hij aan een hartaanval stierf. Deze drie zegels vormen dus echt zijn "zwanenzang".

De drie laatste Hundertwasser-zegels, een uitgifte van Liechtenstein: "Humusduft", "Do not wait - Houses move" en "Car to nature - car to creation".

Na het overlijden van de kunstenaar ontwierp Wolfgang Seidel een herdenkingsvelletje dat op 2 juni 2000 door de Oostenrijkse Post werd uitgegeven. Het gerucht gaat dat Seidel gedurende twee weken 15 uur per dag werkte aan dit ontwerp, om het grafische ‘Blue Blues' te transformeren in dit minivelletje dat vier kleurvariaties bevat van dit werk van Hundertwasser.
Ik hoop u met dit artikel wat achtergrondinformatie te hebben gegeven over deze veelzijdige kunstenaar. Hundertwasser-postzegels zijn heel herkenbaar, en als u er bij toeval eens een aantreft in een rondzendboekje of partijtje zegels, denk dan nog eens terug aan deze eigenzinnige en bijzondere artiest.

Ton Vis

Het door Wolfgang Seidel gegraveerde herdenkingsvelletje