DE FILATELIST

Censuur op Nederlandse brieven (2)

Het postverkeer van en naar Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog liep via verschillende Duitse censuurkantoren; Auslandbriefprüfstellen (ABP’s). Elke ABP had een eigen gebied voor censuur.

Binnen Duitsland en binnen de bezette landen was er officieel geen censuur op het postverkeer. Met het vijandig gebied was er geen postverkeer. De bezette gebieden vielen postaal onder het Duitse Rijk. Het postverkeer tussen Duitsland en de bezette gebieden en neutrale landen werd gecensureerd. Hetzelfde gold voor postverkeer tussen de bezette gebieden onderling en met neutrale landen.

Het postverkeer tussen Nederland en Zwitserland liep onder andere via ABP München (lettercode d).

Afbeelding 1 geeft een brief verzonden op 1 oktober 1943. De geribbelde sluitstrook links wordt machinaal aangebracht, evenals het blauwe censuurstempel [een zich herhalend patroon van ‘adelaar op lauwerkrans – GEÖFFNET / (d) - adelaar op lauwerkrans - O K W - ]. De rechthoekige kaders met getallen 3321 en 5598 zijn van de censoren. De rechthoek met 43 en de cirkel met 51 zijn van (brief) sorteerders op het censuurkantoor.

Afbeelding 1; brief naar Zwitserland met Duitse censuur.

Het postverkeer tussen Nederland en de Verenigde Staten liep onder andere via ABP Berlijn (lettercode b). Afbeelding 2 geeft een voorbeeld. De brief gaat via Keulen (stempel achterzijde) naar Berlijn voor censurering. De censuurstrook [ een zich herhalend patroon van ‘cirkel waarin adelaar op lauwerkrans, met tekst ‘Oberkommando der Wehrmacht’ / b – Geöffnet ], en 2 censuurstempels, [de cirkel als in de strook] staan op de achterzijde. Het potloodhandschrift 1563/1 op de voorzijde linksboven is van een censor.

Brief naar de Verenigde Staten met Duitse censuur.

3 brieven gecensureerd in resp. Frankfurt ( e ), Hamburg ( f ), en Parijs ( x ).

De censuurstrook [cirkel waarin adelaar op lauwerkrans, met tekst ‘Oberkommando der Wehrmacht’ / e’ waarnaast ‘Geöffnet ‘], en het censuurstempel [cirkel met adelaar en de tekst ‘ Geprüft / Oberkommando der Wehrmacht’ / e’] staan op de achterzijde.

Een brief verzonden op 16 september 1941, via Keulen naar ABP Frankfurt, naar de Verenigde Staten.

Hier ook censorstempels 283, en 356 (2x). Het potloodhandschrift op de voorzijde linksonder is van een censor. De brief is ook in Engeland gecensureerd met sluitstrook met ‘OPENED BY / EXAMINER 4440’). De bruine strook links dient ter versteviging.

Philipp Arnold von Ferrary (1850-1917) was een legendarisch filatelist. Zijn collectie was voor die tijd enorm met heel bijzondere stukken zoals de Zweedse Tre skilling banco geel, de British Guiana 1 c magenta en natuurlijk (het enige ongebruikte exemplaar) van de 2 Cent Hawaii Missionariszegel. Hij had zijn verzameling vermaakt aan het Berlijnse Postmuseum, maar doordat hij de Oostenrijkse nationaliteit had aangenomen werd zijn erfenis na de Eerste Wereldoorlog door de Franse staat als oorlogsbuit in beslag genomen en geveild.

Brief verzonden op 11 october 1941 naar Denemarken.

De censuurstrook [herhalend patroon van cirkel waarin adelaar op lauwerkrans, met tekst ‘Oberkommando der Wehrmacht’ / f’ en ‘Geöffnet’ ], en een censuurstempel [cirkel met adelaar met de tekst ‘ Geprüft / Oberkommando der Wehrmacht’ / f’] op de achterzijde rechts. Op de voorzijde onder midden het censorstempel ‘AII’ en censor potlood handschrift.

Brief verzonden op 15 juli 1943 naar Frankrijk.

De censuurstrook [herhalend patroon van cirkel waarin adelaar op lauwerkrans, met tekst ‘Oberkommando der Wehrmacht’ / x’ en ‘Geöffnet’ ], en een censuurstempel [cirkel met adelaar met de tekst ‘Oberkommando der Wehrmacht’ / x / Geprüft / x’] staan op de achterzijde. De bruine sluitstrook dient ter versteviging. Op de voorzijde links onder censor potlood handschriften.

Op 3 september 1939, met de inval van Duitsland in Polen, begint de Tweede Wereldoorlog. Vanaf deze datum vindt er ook officieel Duitse censuur van het postverkeer met het buitenland plaats.

Al vanaf 1933 wordt er in Duitsland deviezencontrole toegepast op een deel van het postverkeer met het buitenland. Dit is een gevolg van de slechte economische situatie in Duitsland. Deviezencontrole betekent het openen van de post en het controleren van de inhoud op deviezen. Onder deviezen worden ook postzegels gerekend. Deviezencontrole betreft dus een duidelijke vorm van censuur. Afbeelding 1 geeft een brief naar Duitsland van 13 januari 1936 met een sluitstrook bestaande uit zegels van een rol, aan de korte zijde getand, met de zegeltekst ‘Zur / Devisenüberwachung / zollamtlich / geöffnet’. Op de strook staat het poststempel van Hannover.

Brief naar Duitsland van 1936 met deviezencensuur.

Van september 1939 tot begin 1940 worden deze stroken ook toegepast als censuurstrook. Het poststempel ontbreekt dan in de regel.

Voor Nederland begint de Tweede Wereldoorlog op 10 mei 1940. Voor deze datum gold al postcensuur.

Afb 2 brief naar Wenen van januari 1940 met censuur.

Bovenstaande afbeeldingen, geeft een brief naar het bezette Oostenrijk van 24 januari 1940. De sluitstrook is nog een algemene [cirkel waarin adelaar op lauwerkrans met hakenkruis en tekst ’Oberkommando der Wehrmacht’ met links van de cirkel ‘Gepruft’] gebruikt in ABP Keulen. Er is nog geen censuurstempel, wel een censor potlood handschrift ‘1845/8’ op de voorzijde boven. Het handschrift komt ook terug op de ingesloten brief. De betekenis hiervan is niet duidelijk.

Op 3 september 1939, met de inval van Duitsland in Polen, begint de Tweede Wereldoorlog. Vanaf deze datum wordt het postverkeer door een aantal landen gecensureerd. Voor Nederland begint de Tweede Wereldoorlog op 10 mei 1940; vanaf deze datum is er Duits censuur op het postverkeer met het buitenland. Van de censuur van september 1939 tot mei 1940 zijn hier voorbeelden van Engelse, Franse en Zuid-Afrikaanse censuur.

Brief naar Engeland van 4 november 1939. De Engelse censuur omvat de sluitstrook ‘P.C. 66 / OPENED BY / CENSOR / (censornummer)’.

Brief naar Zwitserland met Franse censuur van 20 november 1939 met Franse censuur-stempel en -strook.

Brief naar Zuid-Afrika van 3 januari 1940 met een Zuid-Afrikaanse (twee-talige) censuurstrook.

Nederlandse censuur op Nederlandse brieven. Na de bevrijding van het zuiden van het land wordt op 15 november 1944 een censuurkantoor geopend in Eindhoven. Het is werkzaam tot eind juli 1945.

Na de bevrijding van de rest van Nederland, start op 18 juni 1945 een censuurkantoor in Amsterdam; het is operationeel tot eind 1945. In deze periode worden 1,5 miljoen postststukken gecensureerd door ca 300 medewerkers. De controle richtte zich op deviezensmokkel, economische acties schadelijk voor de wederopbouw, en zwarthandel. En er was een zwarte lijst van verdachte personen en instellingen; verdacht in politieke en maatschappelijke zin en strijdig met de beginselen van de Geallieerden.