De postbusletter in Limburg

Voor vele verzamelaars iets onbekends of nauwelijks weet van, maar voor een marcofilatelist een gekend onderwerp. Toch even verder verduidelijken voor de filatelisten die hiervan nog te weinig afweten.

Het in gebruik nemen van de postbusletter kwam er na de oprichting van de landelijke postdienst, die bij wet van 29 december 1835 werd vastgelegd. Dit voorzag een regelmatige postdienst voor alle gemeenten van het Koninkrijk, naargelang de plaatselijke behoeften. Eigenaardig genoeg zou dit voor Limburg wat late zijn dan voor de andere provincie, dit had te maken met de opstand in Nederlands Limburg onde het bewind van Willem I. Op 25 oktober 1936 kregen de burgemeesters in Limburg het bericht dat de postbedeling kortelings zou in werking gesteld, maar naar het einde van dat jaar 19 november 1936 klaagde de gouverneur van Hasselt nog dat er weinig zin was om het plaatsen van de briefkasten voor de landelijke dienst. Hierdoor zal men pas in januari van 1937 de eerste postletters tegen komen in Limburg terwijl er elders in het land in de eerste en tweede helft van 1936 reeds het gebruik van de postbusletter werd waargenomen.

De Rurale Postdienst die in 1936 opgericht werd zou moeten tegmoetkomen aan het probleem, dat de bewoners van het platteland vaak voor grote afstanden stonden om een brief te kunnen posten. Er was dan ook maar de mogelijkheid om in de grotere steden een brief op de post te doen.

Voor vele plattelandsbewoners was dit dus de mogelijkheid een brief te posten, met de keuze het port zelf te betalen of dit ten laste te leggen van de bestemmeling.



Voorloper T18 Mettet 7.III.1842 naar Dinant

Postbusletter D van Ermeton en CA

De plattelandsbode haalde de brieven uit de bus en voorzag elke brief van een stempeltje in de rechterbovenhoek (een voorschrift dat niet altijd werd nageleefd of soms onbekend was).  In de bus hing er een stempeltje (een houten hadvatje met een metalen onderdeel) aan een kleine ketting. Het metalen gedeelte was voorzien van één of twee letters naargelang het aantal gemeente in het arrondissement. Het beinkten van de stempel gebeurde met een stempelkussentje dat de bode altijd bij zicht droeg, later werden de brievenbussen voorzien van stempelkussen. De kleur van de inkt was merendeels zwart toch treft men ook rode stempeltjes aan, maar dit is een zeldzaamheid. Die stempel plaatste hij ook nog op een formulier, zodat de postmeester kon controleren of hij de bus wel degelijk had gelicht.

Op elke brief die het extra-port van de landelijke deciem (stuiver in de Hollandse Tijd) moest betalen SR (service rural) aangebracht. Wanneer de landelijke brief besteld moest worden binnen het postarrondissement van het directiekantoor (hoofdkantoor), werd de stempel CA (correspondance de L'Arrondissement) aangebracht.

Zoals ik reeds eerder schreef waren er postletterstempels met één of twee letters, hoe kwam dit eigenlijk?

De provincies waren in die tijd nog ingedeeld in postarrondissementen en iedere hoofdplaats van zo'n arrondissement ontving van de Post evenveel postbusstempels als er ruale gemeenten waren. Indien dit er vijf waren dan kreeg de hoofdplaats de eerste vijf letters van het alfabet. Kortom de verdeling geschiedde volgens alfabetische volgorde en in de orde van de bestellersronde van de postbode, dus normaal maar één letter op het stempeltje. Maar telde het arrondissement nu bestellersronden dan de 26 letters van het alafabet, dan werd er overgegaan tot het toekennen van een tweede letter, vandaar dus postbusletters met twee letters, zoals AB, AD, AC enz.. Dus elke bestellersronde in die tijd had een verschillend postbusletter en dit was nodig om alle bestellersronden uit elkaar te kennen en natuurlijk de herkomst van een brief te achterhalen door middel van dit postletterstempel.

Brief verstuurd van Mechelen P136 op 14 april 1850 naar

Tongres met buspostletter -Y- van Reckheim

 

In deze periode waren er in België 77 ontvangkantoren en 85 distributiekantoren en 400 plattelandsboden (landelijke postboden).

Er werden in de loop der tijd ook verschillende soorten postbusletters uitgebracht:

- deze met één letter in een cirkel (van A tot Z) in gebruik sinds 1836 voor sommige begin 1837.

- deze met twee letters in een cirkel, vanaf 1839

- de wijkbusletter (toegewezen aan postbussen die in een afgelegen wijk werden opgehangen) met één letter in een zeshoek vanaf 1852

- de wijkbusletter met twee letters in een zeshoek vanaf 1865.

- de wijkbusletters met twee letters in een parallellogram vanaf 1870.

Voorloper T18 Riempst naar Suisse

met postbusletter AM Roclenge 

 

Voor sommige delen van Nederlands-Limburg werd het Belgisch systeem van kantonboden heringevoerd in 1830 dit door het uitbreken van opstanden in Nederland. Dit bleef zo tot op 19 april 1839 in Londen het Verdrag van de 24 artikelen geratificeerd werd, waardoor het grondgebied van het huidige Nederlands-Limburg weer in zijn geheel deel werd van het Koninkrijk Nederland.

In 1836 kreeg Venlo 19 bussen toegewezen, waarvan Horst er 8 kreeg, Roermond kreeg er 25, Sittard 21, Valkenburg 30 en Vaals 7. In Zuid-Limburg dus België werden nog 7 bussen geplaatst door Visé, dat ze al snel overgaf aan Valkenburg, dat ze op haar beurt in 1838 overgaf aan het distributiekantoor Vroenhoven (België) dat onder het hoofdkantoor Tongeren viel.

In Midden-Limburg werden werden 11 bussen geplaatst door Maaseik (België), waaronder Stramroy op de route Weert-Maaseik, alsmede Wessem, dat onder Roermond ressorteerde en Susteren onder Sittard.

Voor wat betreft de overige gebieden van Limburg heb ik geen gegevens voorhanden.

Voor de Ruale Postdienst van West-Vlaanderen (1836-1900) kan men terecht bij de H. Van de Veire die hierover een studie heeft gemaakt en bij hem kan opgevraagd worden.

Indien er lezers onder jullie zijn die mij gegevens kunnen overhandigen aangaande postbusletters van Limburg en andere provincies kunnen contact opnemen via e-mail : filatelist@telenet.be

De filatelist

Bronnen: Postbusletter door R.Dusauchoit - Plattelandspost in Limburg door J. Ickenroth (Filatelie2006-04)